Muğla’nın Yatağan ilçesine bağlı kırsal Yayla Mahallesi’nde, mübadele öncesinde Rum yerleşimi olan iki kiliseden birisi olan Değirmendere Kilisesi, define avcıları tarafından tahrip edilirken, diğer kilise olan Yayla Kilisesi ise uzun süredir bakım yapılmadığı için darmadağın bir hale geldi.
Yayla Kilisesi, 1994 yılında İzmir 2 No’lu Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından koruma altına alındı; Değirmendere Kilisesi ise Muğla Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından 2011 yılında tescillendi. Değirmendere Kilisesi, Köklük ve Yayla mahalleleri arasında yer alan bir uçurumun üstünde konumlanmakta; define avcılarının saldırısına uğramasıyla ciddi zarar gördü. Ayrıca, yapımına başlanan Yayla Barajı’nın hemen üst kısmında kalması, toprak kayması riski ile karşı karşıya kalmasına neden oldu. Yayla Mahallesi’ndeki Ortodoks kilisesi olan Yayla Kilisesi’nin kuzey cephesi tamamen çökmüşken, iç kısmı ise ağaç ve otlarla kaplanmış durumda.
Araştırmacı yazar Tarcan Oğuz, mübadele öncesinde Rumların yaşadığı yayla köyündeki bu kiliselerin koruma altında olmasına rağmen zaman zaman define avcıları tarafından tahrip edildiğini belirtti. Oğuz, “Burada Yatağan’a bağlı Yayla köyü bulunuyor. Osmanlı döneminde oldukça önemli bir Rum yerleşim yeriydi. Arkamda bir şapel, yani küçük bir kilise mevcut. Ayrıca köy içinde büyük bir kilise de var. Her iki kilise de tescillidir ama maalesef bakımsızlıktan bu noktaya gelmiştir. Rumlar, burada muhtarlık kazanmışlar ve mübadele döneminde aile buradan ayrıldıktan sonra Atina’da bir şirket kurmuşlardır. Bu şirketin adı da muhtarlık. Zaman zaman bu ailenin çocukları ve torunları buraya gelip ziyaret gerçekleştirmekte. Görülen dere üzerinde, Değirmenderesi üzerinde bir baraj inşa ediliyor. Eskiden burada yedi Rum değirmeni yer alıyordu ve oldukça geniş bir alanı kaplıyordu. Özellikle cumartesi günleri büyük bir Rum pazarı kuruluyordu. Mübadele sonrası burada kalan bir Rum topluluğu olmamakta; sadece bırakmış oldukları eserler, mezarlar ve evler mevcut. Zaman zaman kaçak kazılar yapılmakta ancak buraya yapılan incelemelere rağmen şu an bakımsızlık nedeniyle terk edilmiş bir vaziyette” ifadelerini kullandı. – MUĞLA
