Türkiye‘nin ilk astronotu Alper Gezeravcı’nın uzayda gerçekleştirdiği “Extremophyte” deneyinin tasarımı, Türk akademisyenler tarafından gerçekleştirildi. Bu deney, Türkiye Uzay Ajansı koordinasyonunda, hastalık ve çevresel strese dayanıklı bitki çeşitlerinin geliştirilmesi amacıyla yapıldı. Çalışmalar kapsamında, Çin Ulusal Uzay İdaresi’nin “Shijian-19” uydusuyla uzaya nohut ve Arabidopsis (fenotu) bitkisi tohumu gönderildi.
Ege Üniversitesinden (EÜ) yapılan açıklamalara göre, Biyoloji Bölümü öğretim üyeleri Doç. Dr. Rengin Özgür Uzilday ile Doç. Dr. Barış Uzilday, “Uzay Ortamından Yararlanarak Arabidopsis thaliana’da ER Stresi Toleransı İçin Gen Keşfi” ve “Nohutta Kuraklık Stresine Toleransı Artırmak İçin Uzay Islahı” başlıklı projeleri hazırladı.
Bu proje çerçevesinde, nohut ve Arabidopsis bitkisi tohumları, uzaya gönderilen “Shijian-19” uydusuyla yaklaşık 14 gün boyunca uzayda kaldı. Uydudan dünyaya dönen tohumlar, araştırmalar için yeniden EÜ’ye gönderildi.
Doç. Dr. Barış Uzilday, açıklamalarında bitki hücrelerinin uzaydaki kozmik radyasyon ve mikro yer çekimi gibi koşullar altında mutasyon geçirdiğini ifade etti.
Uzaydaki mutasyon sürecinin, klasik ıslah çalışmalarında elde edilemeyen genetik çeşitliliğin sağlanmasında önemli bir rol oynadığını belirten Uzilday, şunları söyledi:
“Bu yöntem, çevresel streslere ve hastalıklara dayanıklı, verimi ya da besin değeri yüksek yeni çeşitler geliştirmek amacıyla kullanılmaktadır. Yapılan bu çalışma, tarım ve gıda güvenliği açısından da büyük önem taşımaktadır. Çalışmamızla, nohut bitkisinde iklim değişimi nedeniyle artan kuraklık stresine karşı toleransın artırılması için mutasyon ıslahı yapılması hedeflenmektedir. Tarım ve Orman Bakanlığı ile Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü işbirliğiyle yürütülecek bu projede, Türkiye genelinde yaygın olarak ekilen Sarı-98 nohut tohumları kullanılacaktır.”
EÜ Rektörü Prof. Dr. Necdet Budak, akademisyenleri çalışmalarından ötürü tebrik etti. Projenin, Asya-Pasifik Uzay İşbirliği Örgütü’nden destek aldığını belirten Budak, “Bu çalışma, Türkiye’de ilk defa uzay ıslahı araştırması olma özelliği taşıyor.” şeklinde ifadelerde bulundu.
Doç. Dr. Rengin Özgür Uzilday ve Doç. Dr. Barış Uzilday, ayrıca Tuz Gölü’nde sadece bu bölgeye özgü olarak yetişen “Schrenkiella parvula” bitkisinin uzaydaki tuz ve diğer stres etkenlerine tepkilerini araştırmak için Alper Gezeravcı’nın gerçekleştirdiği “Extremophyte” deneyini de tasarlamışlardı.
