Yaz saati uygulaması üzerindeki tartışmalar dünya genelinde devam ederken, BBC Future’dan Jennifer Chesak, bu konudaki güncel araştırmaları ve uygulamayı terk eden ülkelerin gerekçelerini mercek altına aldı.
Son on yıl içinde Türkiye, Azerbaycan, Suriye, Rusya ve İran gibi pek çok ülke, değişik sebeplerle yaz saati uygulamasına son vermiştir. Ancak, sağlık uzmanlarının karşı çıkışına rağmen bu uygulamayı devam ettiren ülkeler de bulunmaktadır.
Pew Araştırma Merkezi’nin 2023 yılında gerçekleştirdiği bir analiz, daha önce ülkelerin yarısının saatlerini değiştirdiğini, ancak bu oranın artık üçte bire düştüğünü ortaya koymaktadır.
ABD’nin neredeyse tamamı, Avrupa’nın büyük bir kısmı, Kanada, Avustralya, Latin Amerika ve Karayipler gibi birçok bölge yaz saati uygulamasına devam etmektedir.
ABD Başkanı Donald Trump, Aralık 2024’te yaz saati uygulamasını sona erdireceğini açıklamış, ancak Mart 2025’te bu konu hakkında henüz bir karar almadığını belirtmiştir.
Peki, yaz saati uygulamasına karşı çıkanların argümanları nelerdir?
Uzmanlar, güvenlik, sağlık ve iklim konularına dikkat çekmektedir.
New Mexico State Üniversitesi’nden kamu sağlığı profesörü Jagdish Khubchandani, saat değişimlerinin uyku sorunları ve kalp krizleri gibi pek çok sağlık sorununu artırdığını gösteren araştırmaların mevcut olduğunu ifade etmektedir:
“Saat değişimleri ile kazalar, akıl sağlığı ve genel sağlık arasındaki ilişkiyi inceleyen bilimsel çalışmalar mevcuttur. Ancak, bu araştırmalar genellikle değişimin kısa vadeli etkilerini ele alıyor. Uzun vadeli etkiler üzerine daha fazla araştırmaya ihtiyaç var.”
Saat değişiklikleri sirkadiyen ritmi etkileyerek hastalıklarla ilişkili olabilmektedir. Khubchandani, karanlıkta güne başlayan bireylerin stres, kan şekeri yönetimi ve açlıkla ilgili hormonlar üzerinde olumsuz etkiler yaşabileceğini belirtiyor.
Amerika Uyku Tıbbı Akademisi’nden (AASP) bilim insanları, 2020 yılında yayımladıkları bir makaleyle saat değişiminin olumsuz sonuçlar doğurabileceğini savundu. Bu olumsuz etkiler arasında obezite, dolaşım sistemi rahatsızlıkları ve depresyon bulunmaktadır.
Bu zararların, saat değişikliğinin yaşandığı bölgenin batısında daha belirgin hale geldiği tespit edilmiştir.
Güvenlik riskleri
Saat değişimleri, ölümlü trafik kazaları, iş kazaları ve genel ölüm oranlarında artış ile de ilişkilendirilmektedir.
2018 yılında İspanya’daki araştırmacılar, şehir yönetimlerinden topladıkları 1990-2014 arasındaki verilerle, ileri saat uygulaması yapılan günlerde ölümlü trafik kazalarının %30, geri alındığı günlerde ise %16 oranında arttığını ortaya koymuştur.
ABD’deki bir çalışmada ise saatler ileri alındıktan sonraki ilk Pazartesi günü iş kazalarında %6 artış gözlemlenmiştir.
Çeşitli uluslararası araştırmalar, saatler ileri alındığında kalp krizi gibi sağlık sorunlarında %4-29, inmelerde %8 ve tek kutuplu depresyon vakalarında %11 artış olduğuna işaret etmektedir. Depresyon vakalarının normal seviyesine dönmesi ise yaklaşık 10 hafta sürmektedir.
Yaz saati uygulaması genellikle enerji tasarrufu ile ilişkilendirilse de, bu konudaki araştırmalar kesin sonuçlar ortaya koymamaktadır. ABD’de yapılan bir rapor %0,5 enerji tasarrufu tespit ederken, bir diğer rapor %4’lük bir enerji artışı bulmuştur.
Arizona eyaleti, enerji tasarrufu amacıyla yaz saati uygulamasını sonlandırmıştır. Eyalet, 1967’de yaz saati uygulamasına başladıktan sonra, akşam saatlerinde işten dönen bireylerin daha fazla klima kullanıldığını fark ettiğinde bu uygulamadan vazgeçmiştir.
